هرآنچه باید از آپنه خواب در کودکان بدانید
آپنه یا وقفه تنفسی در خواب، یکی از اختلالات شایع مربوط به خواب است که در افراد پدید می آید. علاوه بر بزرگسالان، آپنه خواب در کودکان هم رخ می دهد. در واقع آپنه خواب در بسیاری از کودکان در سنین مختلف دیده می شود که به دلیل عواملی چون بزرگی لوزه ها و آدنوئیدهاست. این اختلال خواب در هر سنی که باشد نیاز به رسیدگی و درمان دارد؛ در مورد کودکان به دلیل قرارگیری در سنین رشد و یادگیری اهمیت این موضوع می تواند بیشتر هم باشد.
در این مقاله هرآنچه باید در مورد آپنه خواب در کودکان را بدانید بررسی می کنیم.
آپنه خواب چیست و چگونه بر کودکان تأثیر می گذارد؟
وقفه تنفسی در طول خواب یا آپنه خواب، شامل قطع و وصل شدن های مکرر تنفس در طول خواب است، که یک اختلال خواب جدی قلمداد می شود. آپنه خواب می تواند در سنین مختلف رخ دهد. آپنه خواب در دو نوع آپنه خواب انسدادی (OSA) و آپنه خواب مرکزی (CSA) وجود دارد، که میزان شیوع آپنه انسدادی خواب در کودکان بین 1 تا 5 درصد است.
این اختلال خواب می تواند موجب عواقب جدی بر سلامت، رشد و رفتار کودک شود و از این رو نیازمند تشخیص دقیق و درمان است. از آنجایی که کودکان در سنین رشد و یادگیری نیاز به انرژی و فعالیت بیشتری داشته و از نظر فیزیکی هم در زمان رشد و نمو هستند، آپنه خواب می تواند در این زمینه ها اختلال ایجاد کند.
اهمیت تشخیص و درمان زودهنگام آپنه خواب در کودکان
تشخیص زودهنگام و صحیح آپنه خواب در خردسالان و مدیریت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم توجه و درمان صحیح می تواند عواقب طولانی مدت و جدی بر سلامت جسم و روان و رفتار کودک داشته باشد. هرچه تشخیص و درمان زودتر انجام شود، عوارض کمتر بوده و درمان آسان تر خواهد بود. در اینجا برخی از مهم ترین دلایل اهمیت و تشخیص زود هنگام آپنه خواب در کودکان را بررسی میکنیم:
جلوگیری از اختلالات رشد و نمو
آپنه خواب می تواند موجب اختلال در ترشح هورمون ها شود، که این بر رشد و نمو کودک در بسیاری از زمینه های جسمی و روانی تأثیر می گذارد. تشخیص و درمان زود هنگام آپنه خواب به منظور جلوگیری از تأثیر در رشد کودک بسیار ضروریست.
پیشگیری از مشکلات قلبی-عروقی
بسیاری از مشکلات قلبی عروقی ممکن است به دلیل اختلالات تنفسی و خواب از سنین کودکی آغاز شده و یا تشدید شوند. آپنه خواب خطر ابتلا به فشار خون را افزایش می دهد. هم چنین به دلیل وجود وقفه های تنفسی، عملکرد قلب برای پمپاژ خون تحت تأثیر قرار می گیرد که این می تواند موجب بزرگ شدن قلب شود. تشخیص و درمان زودهنگام آپنه خواب می تواند از بروز بسیاری از مشکلات قلبی عروقی جلوگیری کند.
بهبود عملکرد شناختی و یادگیری
اهمیت و تأثیر آپنه خواب بر عملکرد شناختی و یادگیری در کودکان حتی بیشتر از بزرگسالان است. بسیاری از فرآیند های یادگیری و شناختی هر فردی از سنین کودکی شکل می گیرد. آپنه خواب می تواند منجر به مشکلات تمرکز، حافظه و یادگیری کودک شود که این اهمیت زیادی بر شکلگیری شخصیت و آینده کودک دارد.
کاهش مشکلات رفتاری و روانی
کودکانی که مبتلا به آپنه خواب هستند، بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات رفتاری چون بیش فعالی، پرخاشگری، مشکلات عاطفی، افسردگی و اضطراب هستند. بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام آپنه خواب از نظر مشکلات رفتاری و روانی که خود بر تمام جنبه های دیگر زندگی کودک مؤثر است نیز اهمیت زیادی دارد.
بهبود کیفیت زندگی
کیفیت زندگی کودک شما از نظر شادابی، یادگیری، روحیه، تحریک پذیری، اشتها و دیگر موارد تا حد بسیار زیادی به خواب صحیح و بدون مشکل بستگی دارد. آپنه خواب به عنوان یک اختلال خواب جدی، می تواند بر کیفیت زندگی کودک تأثیر جدی بگذارد و تشخیص و درمان صحیح آن از این جهت نیز اهمیت بسیاری دارد.
پیشگیری از عوارض جدی
علاوه بر تمام موارد گفته شده، آپنه خواب در دراز مدت می تواند موجب بروز مشکلات جدی سلامتی مانند نارسایی قلبی و آریتمی قلبی شود. برای جلوگیری از این عوارض جدی بر سلامت روحی و جسمی، تشخیص و درمان زودهنگام آپنه خواب در کودکان ضروریست.
تفاوت آپنه خواب در کودکان و بزرگسالان
با وجود آنکه آپنه خواب برای افراد در سنین مختلف رخ می دهد، اما تفاوت های قابل توجی از نظر علل، تشخیص و درمان آپنه خواب در کودکان و بزرگسالان وجود دارد.
شایع ترین دلیل آپنه خواب در کودکان، بزرگی لوزه ها و آدنوئید است. بزرگ بودن این اندام ها که در قسمت انتهای گلو قرار دارند، می تواند موجب بسته شدن یا تنگ شدن راه هوایی و انسداد مجاری و به دنبال آن آپنه خواب در کودک شود.
از دیگر عوامل رایج برای بروز آپنه خواب در خردسالان، ناهنجاری های فک و صورت، سندرم های ژنتیکی و آلرژی هاست، که البته در بسیاری از مواقع با رشد و تغییر کودک، برطرف می شود.
از سوی دیگر اما آپنه خواب بزرگسالان بیشتر به دلیل چاقی، مصرف الکل و سیگار، عوامل ساختاری آناتومیکی مجاری تنفسی و مصرف برخی داروهاست.
به طور کلی می توان گفت علل آپنه خواب در کودکان بیشتر عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی است، در حالی که در بزرگسالان درصد بیشتر شیوع به سبک زندگی بر میگردد.
در کودکان برای درمان آپنه خواب بیشتر روش جراحی برداشتن لوزه ها و آدنوئید اعمال می شود، در حالی که در بزرگسالان رایج ترین درمان استفاده از دستگاه CPAP، تغییر سبک زندگی و جراحی خواب است.
علائم و نشانه های آپنه خواب در کودکان
والدین باید با در نظرگیری شرایط و دقت به رفتار های کودک، در صورت دیدن نشانه های آپنه خواب درصدد تشخیص و درمان حرفه ای برآیند. نشانه های آپنه خواب شامل برخی علائم در طول شب و خواب کودک و برخی علائم بعدی در روز است.
نشانه ها و علائم شبانه:
- خروپف بلند و مداوم به دلیل بسته بودن راه های تنفسی
- مکث های تنفسی یا نفس نفس زدن در طول خواب
- تنفس دهانی در طول خواب به دلیل بسته شدن مجرای بینی
- خواب ناآرام و غلت زدن های مکرر کودک به دلیل مشکل در تنفس
- تعریق شبانه به ویژه در ناحیه سر و گردن
- شب ادراری، به ویژه در کودکانی که خود دچار شب ادراری نیستند
- سرفه یا احساس خفگی در طول خواب، به دلیل انسداد مجاری تنفسی
- وضعیت های غیرعادی خواب مانند نشستن یا خم کردن گردن
علائم و نشانه های روزانه:
- خستگی و خواب آلودگی مکرر در طول روز، به دلیل خواب بی کیفیت در طول شب
- مشکلات رفتاری و یادگیری مانند بیش فعالی، پرخاشگری و تحریک پذیری
- سردرد صبحگاهی
- تنفس دهانی در طول روز به ویژه در زمان فعالیت های بدنی، که نشان از انسداد مجاری تنفسی است
- رشد ضعیف کودک و عدم افزایش وزن طبیعی
- مشکل در بیدار شدن از خواب در صبح ها
سن آپنه خواب در کودکان
آپنه خواب کودک ممکن است در هر سنی رخ دهد، با این حال در برخی از گروه های سنی رایج تر است.
کودکان 2 تا 8 سال، بیشترین میزان شیوع آپنه خواب در کودکان را دارند، که رایج ترین دلیل آن بزرگی لوزه ها و آدنوئید ها در این سنین است.
گروه بعدی، کودکان بزرگ تر و نوجوانان هستند، که البته میزان شیوع آن نسبت به کودکان 2 تا 8 سال کمتر است. علل آپنه خواب در این دسته بیشتر شامل چاقی، ناهنجاری های فک و صورت و اختلالات عصبی-عضلانی است.
آپنه خواب در نوزادان
اختلال آپنه خواب در نوزادان رواج کمتری دارد، اما در نوزادان، به ویژه نوزادان نارس می تواند خطرناک باشد. بنابراین در صورت مشاهده علائم آپنه خواب در نوزادان نیاز به مراقبت های ویژه است. در غیر این صورت، ممکن است مشکلات جدی چون کاهش ضربان قلب، مشکل در تنفس و حتی مرگ نوزاد اتفاق بیفتد.
دلایل آپنه خواب در کودکان
آپنه خواب در کودک می تواند به دلایل متعددی بروز کند که درمان آن نیز با توجه به عامل بروز مشخص می شود. از رایج ترین دلایل بروز آپنه خواب کودکان موارد زیر است:
بزرگی لوزه ها و آدنوئید ها
شایع ترین دلیل بروز آپنه خواب در کودکان بزرگ بودن لوزه ها و آدنوئید هاست که در انتهای گلو قرار گرفته اند. بزرگ بودن این اندام می تواند موجب انسداد مجاری تنفسی و آپنه خواب شود.
چاقی
از دیگر دلایل بروز آپنه خواب در کودکان چاقی در ناحیه صورت و گردن است. چربی های اضافی در ناحیه گردن و گلو ممکن است موجب تنگ شدن مجاری تنفسی و آپنه خواب می شود.
ناهنجاری های صورت و فک
برخی ناهنجاری های فک مثل عقب بودن فک ممکن است موجب باریک شدن مجرای تنفسی شود، که احتمال ابتلا به وقفه تنفسی خواب را افزایش می دهد.
آلرژی ها و مشکلات تنفسی
مشکلات تنفسی و آلرژی ها مانند رینیت آلرژیک می توانند سبب التهاب و تورم مجاری تنفسی شوند که این امر خود باعث انسداد تنفسی و آپنه خواب می شود.
اختلالات عصبی-عضلانی
برخی اختلالات عصبی-عضلانی مانند فلج مغزی، ممکن است بر کنترل عضلات تنفسی تأثیر گذاشته و موجب انسداد مجاری تنفسی و آپنه خواب شود.
سندرم های ژنتیکی
برخی سندرم های ژنتیکی مثل سندرم داون می توانند خطر بروز آپنه خواب کودک را افزایش دهند.
تأثیر آپنه خواب بر رشد و رفتار کودکان
آپنه خواب در هر سنی می تواند موجب بروز اختلالاتی در خواب و کیفیت زندگی افراد شود، اما اهمیت آپنه خواب در کودکان از آن نظر که در سن رشد هستند بیشتر است. این اختلال خواب هم در رشد و هم رفتار کودکان تأثیر می گذارد.
تأثیر آپنه خواب بر رشد:
- اختلال در ترشح هورمون ها که برای رشد و نمو طبیعی کودک ضروریست.
- کند شدن فرآیند رشد
- بالا رفتن خطر ابتلا به فشار خون و بزرگ شدن قلب
- بروز مشکل در تمرکز، یادگیری و حافظه کودک
- کاهش عملکرد ذهنی و کودک در مدرسه
تأثیر آپنه خواب بر رفتار کودک:
- کودکان مبتلا به آپنه خواب بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات رفتاری مانند بیش فعالی، پرخاشگری و تحریک پذیری هستند
- احتمال بروز اختلال کم توجی-بیش فعالی (ADHD) بیشتر می شود
- احساس خستگی و خواب آلودگی و تحریک پذیری در طول روز بیشتر می شود
- مشکل در بیدار شدن از خواب در صبح از دیگر تأثیرات آپنه خواب کودکان است
روش تشخیص آپنه خواب کودکان
تشخیص صحیح آپنه خواب کودکان و شناسایی عامل اصلی آن نیاز به بررسی دقیق علائم و انجام آزمایش های تخصصی دارد. این کار در کلینیک های درمان اختلالات خواب (کلینیک خواب) توسط متخصصان این زمینه انجام می شود. برخی از روش هایی که برای تشخیص آپنه خواب در کودکان انجام می شود شامل موارد زیر است:
معاینه فیزیکی و شرح حال
- پزشک با پرسش از والدین نشانه ها و علائم کودک در طول شب و روز، اطلاعاتی را جمع آوری می کند.
- معاینه فیزیکی کودک به جهت بررسی ساختار صورت و فک، لوزه ها و آدنوئید ها و سایر عوامل فیزیکی مرتبط با آپنه خواب انجام می شود.
معاینه با تست خواب
- استاندارد طلایی برای تشخیص آپنه خواب، تست خواب با پلی سومنوگرافی است.
- در این روش کودک شب را در مرکز خواب می گذارند و اطلاعات بدن او توسط اسکنر های مخصوص ثبت می شود.
- امواج مغزی، حرکات چشم، ضربان قلب، تنفس، سطح اکسیژن و برخی موارد دیگر در این پروسه ثبت می شوند.
- اطلاعات ثبت شده پلی سومنوگرافی توسط پزشک بررسی شده و عوامل دخیل در آپنه خواب کودک، شناسایی می شوند.
سایر روش های آزمایشی
- ممکن است پزشک روش های آزمایشی دیگر به منظور شناسایی دقیق عامل آپنه را نیز تجویز کند. از جمله:
- تصویر برداری از مجاری تنفسی برای بررسی ساختار مجاری (رادیوگرافی و سی تی اسکن)
- اکسی متری برای اندازه گیری سطح اکسیژن خون در طول خواب (روش تست خواب در منزل)
- آندوسکوپی برای بررسی مستقیم مجاری تنفسی
روش های درمان آپنه خواب در کودکان
درمان آپنه خواب در کودکان بسته به علت و شدت آن متفاوت است. تنها با معاینه دقیق و شناسایی با روش های تخصصی می توان درمان مناسب را انتخاب کرد. برخی از روش های درمانی که انجام می شود شامل موارد زیر است:
جراحی برداشتن لوزه و آدنوئید
از آنجایی که شایع ترین دلیل بروز آپنه خواب در کودکان، بزرگ بودن لوزه ها و آدنوئیدهاست؛ بنابراین برداشتن این اندام با جراحی می تواند مجاری تنفسی را باز کرده و علائم آپنه را بهبود بخشیده یا آن را درمان کند. البته درصورتی که عامل اصلی آپنه خواب این مورد بوده باشد.
استفاده از دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی
دستگاه CPAP یک راه حل مؤثر برای کاهش علائم و عوارض آپنه خواب در افراد (کودکان و بزرگسالان) است. این دستگاه شامل یک ماسک است که در طول خواب روی بینی یا دهان فرد قرار گرفته و جریان هوای مداوم را به مجاری تنفسی می رساند. با این کار از قطع تنفس در طول خواب جلوگیری می شود. البته استفاده از دستگاه CPAP برای کودکان، معمولا زمانی انجام می شود که آپنه خواب شدید باشد.
دارودرمانی آپنه خواب کودکان
در برخی موارد ممکن است پزشک داروهایی مانند اسپری های بینی کورتیکواستروئیدی را برای کاهش التهاب مجاری تنفسی تجویز کند. البته این فقط در صورت لزوم و صلاحدید پزشک است، چرا که مصرف این داروها بدون تجویز، بخصوص در کودکان می تواند عوارض دیگری داشته باشد.
تغییر سبک زندگی
معمولا برخی عادات و رفتار ها و عوامل مربوط به سبک زندگی یا دلیل آپنه خواب هستند و یا آن را تشدید می کنند. با برطرف کردن عوامل مؤثر طی تغییر سبک زندگی، می توان علائم آپنه خواب را بهبود داد. از جمله:
- کاهش وزن در صورتی که کودک اضافه وزن شدید دارد
- تغییر وضعیت خواب و خوابیدن به پهلو
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- بهبود بهداشت خواب شامل برنامه خواب منظم، محیط خواب آرام و مصرف غذاهای مناسب پیش از خواب
- کاهش استرس کودک به ویژه در زمان خواب و رفتار مناسب با وی برای اقدام به تغییر سبک زندگی
درمان های ارتودونسی
در صورتی که ناهنجاری های فک و صورت موجب آپنه خواب شده باشد، درمان های ارتودونسی و اصلاح ناهنجاری ها می تواند به بهبود علائم آپنه خواب کمک کند.
استفاده از دستگاه های دهانی نیز توسط دندانپزشک ساخته می شود نیز در مواردی برای درمان آپنه خواب کودکان تجویز می شود.
پیشگیری از آپنه خواب کودکان
برای جلوگیری از بروز آپنه خواب در کودکان می توان راهکار هایی را اجرا کرد. این مورد بخصوص برای کودکانی که به دلایلی مثل شرایط ژنتیکی و فیزیکی بیشتر مستعد آپنه خواب هستند، اهمیت بیشتری دارد. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حفظ وزن مناسب با تشویق کودک به تغذیه سالم و فعالیت منظم بدنی
- کنترل آلرژی ها و مشکلات تنفسی کودک
- اجتناب از قرار گرفتن کودک در معرض دود سیگار
- رعایت بهداشت خواب کودک و تنظیم برنامه خواب منظم
- مراجعه منظم به پزشک در صورتی که کودک عوامل خطر زمینه ای دارد
- توجه به نشانه ها و علائم کودک در خواب و در طول روز و تشخیص زودهنگام
درمان آپنه خواب کودکان در کلینیک خواب
برای تشخیص صحیح و درمان آپنه خواب در کودکان، راه حل قطعی مراجعه به کلینیک خواب است. درمان در کلینیک خواب، یک فرآیند تخصصی است که شامل تشخیص دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب با توجه شرایط هر کودک است.
آپنه خواب می تواند موجب بروز عوارض جسمی و روانی مختلفی برای کودک شود که در صورت عدم درمان صحیح، خطرات جدی و طولانی مدت داشته باشد. بنابراین، جهت درمان آپنه خواب در کودکان به مراکز خواب و کلینیک های درمان اختلال خواب مراجعه کنید.