درمان قطعی آپنه خواب: بررسی آپنه و روش های درمان
آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب یکی از اختلالات خواب است که با متوفت شدن های مکرر تنفس در طول خواب مشخص می شود. این اختلال می تواند کیفیت خواب فرد را تحت تأثیر قرار داده و حتی به مرور زمان موجب عوارض جدی تر هم شود. افرادی که با وقفه تنفسی در خواب دست و پنجه نرم می کنند، ممکن است روش های زیادی را امتحان کرده باشند، اما آیا آپنه خواب درمان قطعی دارد؟
در این مقاله در مورد آپنه خواب و درمان های موفق و قطعی که می توان برای آن به کار برد صحبت می کنیم.
اما پیش تر، لازم است با این اختلال خواب و دلایل بروز آن آشنا شویم.
آپنه خواب و انواع آن
وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب زمانی رخ می دهد که فرد در طول خواب خود دچار قطع و وصل شدن های مکرر تنفس می شود. این مشکل ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد، که منجر به کاهش سطح اکسیژن خون شده و کیفیت خواب را مختل می کند. برخی افراد با وقفه های تنفسی بخصوص آن هایی که طولانی تر هستند از خواب بیدار می شوند، اما بعضی ها هم متوجه وقفه ها نمی شوند و تنها از عوارض بعدی آن رنج می برند. بهرحال، هر کدام که باشد لازم است آپنه خواب درمان قطعی شود، چرا که می تواند عوارض جدی تری به دنبال داشته باشد.
آپنه خواب به طور کلی دارای سه نوع است:
- آپنه انسدادی خواب (Obstructive sleep apnea)
- آپنه مرکزی خواب (Central sleep apnea)
- سندرم آپنه خواب مختلط (Complex sleep apnea syndrome)
توضیح انواع آپنه خواب و علل آن
آپنه انسدادی خواب: شایع ترین نوع آپنه خواب
رایج ترین نوع آپنه خواب، آپنه انسدادی یا OSA است که طی آن راه های هوایی فوقانی دچار انسداد می شوند که منجر به قطع و وصل شدن تنفس در خواب می شود.
زمانی که فرد به خواب می رود عضلات گلو شل می شوند، بنابراین در فردی که مبتلا به آپنه انسدادی است، شل شدن عضلات باعث باریکتر شدن یا حتی بسته شدن راه هوایی می شود که به دنبال آن تنفس قطع می شود.
وقفه های تنفسی ممکن است بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند. در وقفه های طولانی تر، زمانی که مغز با کاهش سطح اکسیژن خون مواجه می شود، فرد را از خواب بیدار می کند تا راه هوایی باز شود. این بیداری ها معمولا کوتاه مدت هستند و در بیشتر مواقع حتی فرد آن ها را به خاطر نمی آورد. این چرخه بارها و بار ها در طول خواب تکرار می شود، که در نتیجه آن کیفیت خواب کاهش می یابد.
دلایل آپنه انسدادی
برای درمان قطعی آپنه انسدادی خواب، لازم است دلیل یا دلایل اصلی بروز آن مشخص شوند. موارد مختلفی می توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند، از جمله:
عوامل آناتومیک:
- لوزه های بزرگ: بزرگ بودن لوزه ها می تواند موجب انسداد راه های هوایی و آپنه خواب شود بخصوص در کودکان.
- زبان بزرگ: زبان بزرگ ممکن است در زمان خواب به عقب دهان بیفتد و راه هوایی را مسدود کند.
- انحراف تیغه بینی: کج بودن تیغه بینی یکی از دلایل شایع آپنه انسدادیست، که طی آن جریان هوا در بینی مختل شده و منجر به تنفس دهانی می شود که خود آپنه انسدادی را تشدید می کند.
- فک کوچک یا عقب رفته: کوچک بودن یا عقب بودن فک می تواند فضای راه های هوایی را محدود کند.
- بافت نرم اضافی در گلو: وجود بافت نرم اضافی در گلو، مانند زبان کوچک بزرگ یا بافت های حجیم اطراف آن می تواند موجب انسداد راه هوایی شود.
عوامل مرتبط با سبک زندگی:
- چاقی: اضافه وزن زیاد و تجمع رسوبات چربی در اطراف راه هوایی فوقانی از دلایل مهم آپنه انسدادی خواب است.
- مصرف الکل و سیگار: استعمال دخانیات موجب التهاب راه هوایی و مصرف الکل سبب شل شدن عضلات گلو می شود، که هردو آپنه انسدادی خواب را تشدید می کنند.
- خوابیدن به پشت: زمانی که فرد به پشت می خوابد، بافت های نرم گلو و زبان به عقب می روند که راه هوایی را مسدود می کند.
عوامل پزشکی:
- بیماری های عصبی عضلانی: بعضی بیماری های عصبی می توانند موجب ضعیف و شل شدن عضلات گلو می شوند که خطر آپنه انسدادی خواب را افزایش می دهد.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک: این سندرم هورمونی خطر آپنه انسدادی در زنان را افزایش می دهد.
- نارسایی احتقانی قلب: این بیماری می تواند موجب تجمع مایعات در گردن و گلو شود که خود راه هوایی را مسدود کرده و آپنه انسدادی را به وجود می آورد.
- بیماری های مزمن ریوی: بیماری های ریوی مزمن مانند آسم و انسداد مزمن ریه (COPD) می تواند آپنه خواب را تشدید کند.
- کم کاری تیروئید: کم کاری تیروئید موجب تورم بافت های گلو می شود که خود می تواند سبب انسداد راه هوایی و آپنه انسدادی شود.
سایر عواملی که می توانند در آپنه انسدادی خواب دخیل باشند:
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی آپنه انسدادی خطر بروز آن را افزایش می دهد
- سن بالا: با بالا رفتن سن عضلات گلو ضعیف تر می شوند که خطر انسداد راه های هوایی را افزایش می دهد.
- جنسیت: آپنه انسدادی خواب در مردان بیشتر از زنان دیده می شود.
آپنه مرکزی خواب: قطع تنفس بدون عامل فیزیکی
نوع دیگری از آپنه خواب، آپنه مرکزی یا CSA است که با آپنه انسدادی تفاوت اساسی دارد. در این نوع آپنه، توقف تنفس به دنبال انسداد راه هوایی و دلیل فیزیکی نیست، بلکه اختلال در ارسال سیگنال های تنفسی مغز وجود دارد. در واقع در آپنه مرکزی، سیستم عصبی مرکزی به دلیلی دچار مشکل است و مغز سیگنال های مناسب برای تنفس را ارسال نمی کند، که موجب قطع و وصل شدن تنفس و آپنه خواب می شود.
با توجه به شرح چگونگی به وجود آمدن آپنه مرکزی، می توان فهمید که عوامل به وجود آورنده هم متفاوتند.
عوامل و علل آپنه مرکزی خواب:
- بیماری های عصبی: برخی بیماری های عصبی که به قسمت هایی از مغز آسیب وارد می کند می توانند موجب آپنه مرکزی شوند، از جمله سکته مغزی، تومور مغزی و بیماری پارکینسون.
- نارسایی قلبی: نارسایی قلبی ممکن است منجر به تغییر در سطح دی اکسید کربن خون شود که خود می تواند آپنه مرکزی خواب را به وجود آورد.
- مصرف برخی داروها: بعضی از داروها به ویژه دارو های مخدر ممکن است سبب ایجاد یا تشدید آپنه مرکزی خواب شوند.
- ارتفاع: خوابیدن در ارتفاعات بالا به دلیل کاهش فشار اکسیژن نیزمی تواند موجب آپنه مرکزی خواب شود.
- سندرم آپنه خواب مرکزی ایدیوپاتیک: در برخی موارد دلیل اصلی آپنه مرکزی خواب مشخص نیست، که به عنوان سندرم آپنه خواب مرکزی ایدیوپاتیک شناخته می شود.
سندرم آپنه خواب پیچیده: ترکیبی از هردو نوع
این نوع آپنه خواب نسبت به دو نوع دیگر نادر است، اما ممکن است در برخی افراد رخ دهد. سندرم آپنه خواب پیچیده ترکیبی از دو نوع آپنه، یعنی آپنه انسدادی و آپنه مرکزی است. در برخی موارد نیز ممکن است استفاده طولانی مدت از دستگاه CPAP برای درمان آپنه انسدادی، منجر به آپنه مرکزی شود که در این صورت سندرم آپنه خواب پیچیده رخ می دهد.
تشخیص این نوع آپنه معمولا دشوار است چرا که علائم با سایر انواع آپنه همپوشانی دارد.
عوارض آپنه خواب
متأسفانه بسیاری از افراد با وجود اطلاع از آپنه خواب به آن توجه نشان نمی دهند؛ اما باید بدانید که آپنه خواب در صورت عدم درمان می تواند عوارض جدی و بلند مدتی به همراه داشته باشد، از جمله:
بیماری های قلبی و عروقی
آپنه خواب می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، سکته مغزی، نارسایی قلبی و آریتمی قلبی را افزایش دهد. هم چنین آپنه خواب با وقفه های تنفسی که به وجود می آورد موجب کاهش سطح اکسیژن خون می شود که می تواند سبب آسیب به عروق خونی و قلب شود.
دیابت نوع دو
آپنه خواب می تواند مقاومت به انسولین را افزایش دهد. این بخصوص برای افرادی که اضافه وزن هم دارند خطر بیشتری را برای ابتلا به دیابت نوع دو به وجود می آورد. از سوی دیگر برای افرادی که خود مبتلا به دیابت هستند، آپنه خواب تنظیم سطوح قند خون را مختل می کند که می تواند منجر به افزایش عوارض بیماری دیابت شود.
کبد چرب غیرالکلی
تحقیقات نشان می دهد که بین کبد چرب غیر الکلی و آپنه خواب روابطی وجود دارد و این دو بیماری به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می گذارند. کمبود اکسیژن ناشی از آپنه خواب می تواند منجر به التهاب و استرس اکسیداتیو در کبد شود، که خود پیشرفت کبد چرب غیر الکلی را تسریع می کند.
سندرم متابولیک
آپنه خواب و سندرم متابولیک نیز بر یکدیگر تأثیر می گذارند و در کنار هم سلامت فرد را بیشتر به خطر می اندازند. سندرم متابولیک شامل مجموعه ای از عوامل خطر است که احتمال بیماری هایی چون سکته مغزی، بیماری های قلبی عروقی، دیابت نوع 2 را افزایش می دهد. این عوامل خطر شامل چاقی شکمی، فشار خون بالا، قند خون بالا، تری گلیسیرید بالا و کلسترول HDL پایین است. آپنه خواب نیز این عوامل خطر مشترک را دارد و می تواند و در کنار سندروم متابولیک، عوارض را تشدید می کند.
مشکلات شناختی
آپنه خواب مخصوصا آپنه انسدادی خواب می تواند موجب تأثیرات منفی قابل توجه بر عملکرد شناختی مغز هم شوند. به این معنی که با کاهش سطح اکسیژن در مغز و اختلال در ساختار خواب، مشکلات شناختی مثل اختلال در حافظه، مشکل در تمرکز، اختلال در عملکرد اجرایی و تغییرات خلقی به وجود می آید. هم چنین تحقیقات نشان می دهد که آپنه خواب با بروز زوال عقل و بیماری آلزایمر هم در ارتباط است.
خواب آلودگی روزانه
بر هم خوردن ساختار خواب، اختلال در خواب REM و نداشتن یک الگوی خواب سالم و با کیفیت در کنار کاهش سطح اکسیژن در طول شب، موجب می شود فرد در روز بعد نیز احساس خستگی، بی حوصلی، خواب آلودگی و تحریک پذیری داشته باشد، که خود در کیفیت زندگی و روابط مؤثرند و حتی ممکن است موجب حوادث چون تصادفات شوند.
مشکلات روحی و روانی
آپنه خواب در دراز مدت با تمام مشکلاتی که از نظر جسمانی به وجود آورده و هم چنین کیفیت خواب و انرژی روزانه را نیز تحت تأثیر قرار داده، می تواند موجب مشکلات روحی و روانی چون افسردگی و تحریک پذیری شود و روابط و زندگی عادی فرد را دچار مشکل کند.
سایر عوارض آپنه خواب:
- سردرد صبح گاهی
- خستگی و عدم تمرکز
- خشکی دهان و گلو
- اختلال در عملکرد جنسی
اهمیت تشخیص و درمان آپنه خواب
همانطور که در بخش پیشین بررسی کردیم، آپنه خواب می تواند عوارض زیادی را در دراز مدت به وجود آورد و فرای یک اختلال ساده، مشکلات و بیماری های جسمی و روحی را نیز سبب شود. از این رو می توان فهمید که درمان قطعی آپنه خواب اهمیت زیادی دارد.
موضوع مهم دیگر اهمیت تخشیص آپنه خواب است، در واقع بسیاری از افراد خود از وجود این اختلال بی خبر هستند و تنها عوارض آن را در روز های بعد احساس می کنند. (در بیشتر مواقع فرد بیدار شدن های پیاپی را به یاد ندارد)
نشانه های آپنه خواب شامل خستگی و بی حوصلی در روز بعد، خواب آلودگی، سردرد صبحگاهی، خشکی دهان و گلو و خروپف های شدید است. با دیده شدن این نشانه ها توصیه می شود جهت تشخیص آپنه خواب به پزشک کلینیک خواب مراجعه کنید تا با استفاده از دستگاه ها و تست های مخصوص، آپنه خواب به طور دقیق تشخیص داده شود.
این امر به جهت شناسایی عوامل و دلایل آپنه خواب و ارائه برنامه مناسب برای درمان قطعی ضروریست.
روش های تشخیص آپنه خواب
برای تشخیص آپنه خواب از ترکیبی شامل سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش های خواب استفاده می شود.
بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی مشخصا در مورد بیماری های همراه، علائم، الگوی خواب، بررسی مسیر های هوایی و غیره است.
در مورد تست های خواب آزمایش های زیر انجام می شود:
پلی سومنوگرافی یا PSG
این آزمایش شامل استفاده از حسگر هاییست که به بدن شخص وصل می شوند تا فعالیت های مختلف بدن از جمله امواج مغزی، حرکات چشم، جریان هوا در بینی و دهان، سطح اکسیژن خون، ضربان قلب و غیره را ثبت کنند. با ثبت این فاکتور ها و بررسی آن توسط پزشک، می توان آپنه خواب یا دیگر اختلالات خواب را به طور دقیق مشخص کرد. در واقع پلی سومنوگرافی استاندارد طلایی برای تشخیص آپنه خواب است.
آزمایش خواب خانگی
یک روش دیگر به کارگیری دستگاه هایی است که به صورت خانگی استفاده می شوند. این دستگاه ها نیز با استفاده از حسگر ها برخی عوامل مهم از جمله ضربان قلب و ریتم تنفس را ثبت می کنند. این تست نسبت به پلی سومنوگرافی محدود تر است اما معمولا برای تشخیص آپنه انسدادی خواب استفاده می شود.
سایر آزمایش ها
در مواردی ممکن است پزشک آزمایش های دیگری هم برای بررسی دقیق تر و مشخص کردن علل اصلی آپنه خواب توصیه کند، بخصوص اگر تشخیص اولیه آپنه مرکزی خواب باشد. آزمایش هایی چون بررسی سطح هورمون های تیروئید با آزمایش خون، یا تصویر برداری برای بررسی ساختار راه هوایی فوقانی.
روش های درمان آپنه انسدادی خواب
درمان آپنه خواب به نوع و شدت آن بستگی دارد. نمی توان گفت یک درمان واحد و مشترک برای همه افراد وجود دارد بلکه با تشخیص عوامل دخیل، باید یک درمان چندجانبه ارائه کرد. هدف اصلی درمان آپنه خواب، بهبود تنفس و کاهش عوارض است، که با برخی روش های زیر امکان پذیر است:
تغییرات در سبک زندگی:
آپنه خواب در موارد زیادی به دلیل سبک زندگی و عادات شخص تشدید شده یا حتی به وجود می آید. در چنین مواردی برخی تغییرات می توانند به درمان قطعی آپنه خواب یا حداقل کاهش عوارض و شدت آن کمک کنند. از جمله کاهش وزن در صورت چاقی، ترک سیگار و الکل، تغییر وضعیت خواب (به پهلو خوابیدن) و ورزش منظم.
درمان با استفاده از دستگاه های کمک تنفسی
دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی یا به اختصار CPAP رایج ترین و مؤثر ترین راه درمان برای آپنه خواب است. دستگاه CPAP با ارسال فشار هوای ملایم از طریق ماسک مخصوص، راه هوایی را باز می گذارد و از قطع و وصل شدن تنفس جلوگیری می کند. می توان گفت استفاده منظم از دستگاه CPAP درمان قطعی آپنه خواب است.
وسایل دهانی
در مواردی که تشخیص داده می شود آپنه خواب به دلیل ساختار فک و چانه یا زبان است، می توان از یک وسیله دهانی مخصوص که توسط دندانپزشکان ساخته می شود استفاده کرد. این دستگاه با جابجایی فک یا زبان، از مسدود شدن راه هوایی به این دلیل جلوگیری می کند. البته این دستگاه برای مواردی که آپنه خواب خفیف تا متوسط است مناسب است.
جراحی خواب
در مواردی که تشخیص داده شود انسداد راه هوایی و آپنه خواب به دلیل ساختار دهانی یا بینی است، یک گزینه برای درمان قطعی جراحی است. منظور از جراحی خواب، انواع جراحی برای برطرف کردن عامل انسداد است، مانند لوزه های بزرگ یا انحراف تیغه بینی. انواع جراحی خواب برای درمان آپنه عبارتند از:
- یوولوپالاتوفارنژیوپلاستی یا (UPPP) که شامل برداشتن بافت اضافی در پشت گلو است.
- جراحی فک که اصلاح موقعیت فک برای باز کردن راه هوایی است.
- و جراحی بینی برای اصلاح مشکلات ساختاری بینی که موجب انسداد یا محدودیت راه هوایی می شود.
درمان آپنه مرکزی خواب
همانطور که در توضیح آپنه مرکزی خواب گفتیم، این نوع وقفه تنفسی به دلیل مشکل در ارسال سیگنال های تنفسی به عضلات تنفسی است که خود به دلایل مختلفی به وجود می آید. بنابراین برای درمان قطعی آپنه مرکزی خواب نیز لازم است عامل زمینه ای آن شناسایی شود. برای درمان آپنه مرکزی خواب موارد زیر به کار می رود:
درمان بیماری زمینه ای
در صورتی که آپنه مرکزی خواب به دلیل بیماری های چون نارسایی قلبی، سکته مغزی، پارکینسون یا دیگر بیماری های زمینه ای باشد، درمان و تحت کنترل درآوردن این بیماری ها به درمان آپنه خواب هم کمک می کند.
دستگاه CPAP
دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی یا CPAP که پیش تر در مورد آن توضیح دادیم برای درمان آپنه مرکزی خواب هم به کار می رود. البته استفاده از این دستگاه بیشتر برای آپنه انسدادی است، اما می تواند در کاهش عوارض و شدت آپنه مرکزی هم مفید باشد.
اکسیژن درمانی
برای افرادی که دچار آپنه مرکزی خواب به دلیل بیماری های ریوی هستند، معمولا اکسیژن درمانی می تواند کمک کننده باشد.
داروها
برخی داروها می توانند در کاهش علائم آپنه مرکزی و کمک به بهبود تنفس در طول خواب مفید باشند. با توجه به این که آپنه مرکزی معمولا در کنار یک شرایط پزشکی یا بیماری دیگر وجود دارد، داروها باید تحت نظر پزشک استفاده شوند تا تداخلات دارویی ایجاد نکنند.
تهویه تطبیقی سروو (ASV)
این روش درمانی نیز شامل استفاده از یک دستگاه است که با نظارت بر الگوی تنفس فرد، فشار هوا را آنطور که لازم است برای حفظ تنفس منظم فرد ارائه می کند. در موارد شدید آپنه مرکزی خواب از این روش درمانی استفاده می شود.
تغییر سبک زندگی
اعمال تغییرات مثبت در سبک زندگی که در مورد آپنه انسدادی خواب گفتیم، برای درمان آپنه مرکزی هم کاربرد داشته و می تواند علائم را کم کند.
آیا آپنه خواب درمان قطعی دارد؟
پاسخ به این سوال که آیا آپنه خواب درمان قطعی دارد یا نه، بستگی به نوع آپنه و شدت آن دارد. در اکثر مواقع می توان با درمان های مناسب آپنه را کنترل کرد، اما در مواردی حتی درمان قطعی هم امکان پذیر است. بنابراین در مورد امکان درمان قطعی، شخص باید مورد معاینه پزشک قرار گرفته و عوامل آپنه خواب وی مشخص شود. بهرحال درمان قطعی آپنه خواب یا کاهش علائم و کنترل آپنه هردو امکان پذیر هستند و فرد با مراجعه به یک کلینیک خواب می تواند این مشکل آزار دهنده را حل کند.
خلاصه ای از آنچه گفته شد
آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب یکی از اختلالات خواب است که با قطع و وصل شدن مکرر تنفس در خواب همراه است. این اختلال در انواع آپنه انسدادی خواب، آپنه مرکزی خواب و سندرم آپنه پیچیده وجود دارد که عوامل بروز مختلفی دارند.
آپنه خواب از هر نوعی که باشد، می تواند موجب کاهش کیفیت خواب، احساس خستگی و خواب آلودگی، سردرد و حتی عوارض جدی تر چون نارسایی قلبی و مشکلات شناختی شود، بنابراین درمان آن ضروریست.
پزشکان روش های مختلفی برای درمان یا کنترل آپنه خواب به کار می برند که بسته به شرایط شخص و عامل آپنه دارد. از جمله این درمان ها می توان به تغییر سبک زندگی، استفاده از دستگاه CPAP و یا در مواردی جراحی خواب اشاره کرد.
درمان قطعی آپنه خواب نیز بستگی به نوع و شدت آن دارد و در مواردی امکان درمان قطعی وجود داشته و در برخی موارد هم می توان تا حد خوبی علائم را کاهش داد و آپنه را کنترل کرد.
به هرحال برای درمان قطعی آپنه خواب و داشتن خوابی راحت، راه حال مناسب مراجعه به کلینیک خواب برای تشخیص دقیق نوع و شدت آپنه و دریافت برنامه مناسب با هر شخص است.